SATRANÇ SÖZLÜĞÜ
Açarak Şah: Bir taşın oynayarak, diğer bir taşın önünü açmak suretiyle şah çekmesi.
Ajurne: Turnuvada belirli bir zaman zarfında tamamlanamayıp başka bir güne bırakılan parti.
Açmaz: Yerinden kaldırılınca kendi Şah'ını rakibin atağına açık bırakan bir figür veya bir Piyon'un durumunu anlatan deyimdir.
Ağır Figürler: Vezir ve Kale'ler.
Ağır Parti: Tarafların iki saat civarında zaman aldıkları oyun tarzı.
Aktif satranç: Taraflara verilen toplam sürenin 30 dakika olduğu oyunlar.
Ayrık Er: Komşu düşey sütunlarında aynı renkten başka Piyon bulunmayan Piyon.
Armageddon: Eleme usulü maçlarda eşitlik bozulmayınca Siyahın 5 Beyazın ise 6 dakika aldığı oyun tarzıdır. Berabere halinde beyaz maçı kaybetmiş sayılır.
Askılı Erler: 4. yatayda olan, diğer erler tarafından desteklenmeyen ve geçer olmayıp yarı açık hatta bulunan yan yana iki ere verilen isim.
Azınlık Akını: Er sayısının rakipten az olduğu kanatta bir veya daha fazla er sürüsüyle saldırı düzenlemek.
Bekleme Hamlesi: Başlıca amacı oyun sırasını rakibe bırakmak olan hamle.
Blitz (Yıldırım): Taraflara genelde en çok 5 dakikanın verildiği hızlı oyun tarzı.
Boğmaca Matı: Şah'ın kendi taşlarıyla sıkıştırılması sonucunda At'la yapılan mat.
Caissa ("Kaisa"): Mitolojide satranç ilahesi.
Çatal: Bir Piyon'un iki figüre karşı aynı anda hücumu.
Çifte Şah: Bir taşın hareketiyle hem hareketlenen taşın hem de aynı taşın yolunu açması sayesinde başka bir taşın şah çekmesi durumu.
Çifte Vuruş: İki tehdit birden yapılması. Çifte tehdit de denebilir.
Çoban Matı: Oyunun ilk hamlelerinde Vezir ve Fil ile f7 ve f2 haneleri üzerinde yapılan mat.
Daimi Şah: Sürekli şah veya devamlı şah. Şah'lardan birinin rakibin şahlarından doğru oynanması halinde kurtulamama durumu.
Döner Turnuva: Turnuvadaki tüm oyuncuların birbiriyle oynadığı turnuva sistemi.
Duble Erler: Bin geç erler. Ayni renkte iki erin bir dikey üzerinde bulunması.
Değirmen: Açma şahı kullanarak kurulan taktik bir motif.
Değişme: Tarafların taş alıp vermeleri.
Diyagonal (Çapraz): Yan yana ve aynı renkli kareler.
Duble Piyonlar: Üst üste piyonlar. Aynı renkte iki Piyonun bir düşey sütun üzerinde bulunması.
En Passant ("e.p" "Geçerken"): İlk karesinde bulunan bir Piyonun iki sürülmesi sonrası, yan yana pozisyon elde ettiği rakip Piyon tarafından alınabilmesi durumu. Bu hak ilk hamlede kullanılmazsa ilerleyen aşamalarda bir daha o durum için kullanılamaz.
ECU: Avrupa Satranç Birliği.
Elo: Fide?nin uyguladığı rating sistemi.
Etüt: Taraflardan birinin koşulan şartlara göre oyunu kazanmak veya beraberliği sağlamak zorunda bulunduğu, dizili bir durumdur.
Feda: Belli bir amaç uğruna taraflardan birinin sahip olduğu materyalden vazgeçmesi.
Fianchetto: Filin büyük çapraz sütun üzerinden gelişmesi.
FM: Usta için kısaltma (FIDE Master).
FIDE: Federation International des Echecs=Uluslararası Satranç Federasyonu.
Fischer Satrancı: Erlerin yine ön tarafta olduğu ve gerideki taşların her oyunda farklı konumda dizildiği satranç.
Fischer Saati: Zaman sıkışıklığını engellemek amacıyla her hamlede belli miktar zaman ekleyen saat.
Fora: Daha kuvvetli oyuncunun rakibine verdiği materyal avantajı.
Gambit: Hızlı gelişim amacıyla er veya figür feda edilerek oynanan açılış.
Geçer Piyon: İlerleyişi rakip Piyon'larla engellenemeyen Piyon.
GM: Büyükusta için kısaltma (Grand Master).
Geri Er: Bir er zincirinde bir başka er tarafından korunulamayan erdir.
Giyotin Sistemi: Tarafların tüm zamanının başta verilen zamanla sinirli olduğu oyun tarzı.
Hafif Figürler: Fil'ler ve At'lara verilen genel isim.
İsviçre Sistemi: Turnuvaların organizasyonu için bir sistem.
IM: Uluslararası usta için kısaltma (International Master).
J'adoube ("Jadub"): Herhangi bir taşı düzeltirken, oynama zorunluluğunda kalmamak için söylenen söz. Düzeltiyorum anlamına gelir.
Kalite: Kale ile hafif bir figür arasındaki kuvvet farkı. Bir hafif figürü rakibin Kale'siyle değişmeye kalite kazanmak denir.
Kanat: Satranç tahtası iki kanattan oluşur. Vezir'in bulunduğu yarıya Vezir kanadı, Şah'ın bulunduğu yarıya Şah kanadı denir.
Kombinezon: Hamle zorunluluğu içeren fikir yapılarına denir.
Kompansasyon: Feda edilen materyale karşı elde edilen girişim üstünlüğü.
Karşı Hücum: Hücumu defanstaki tarafın hücumla yanıtlaması.
Konsültaston (Danışma) Partileri: Tarafların (veya yalnız bir tarafın) 2-3 kişi tarafından oluşturulduğu oyunlara denir. Taraflar farklı yerlerde bulunurlar ve taşları hareket ettirme şansına sahiptirler.
Körleme: Tahtaya bakmadan, notasyon aracılığıyla oynanan oyun.
Manevra: Figürleri daha iyi konumlara getirebilmek veya rakip kampta bir takım zayıflıklar yaratmak amacıyla yapılan hamlelere denir.
Materyal: Taşlar için kullanılan genel ifade.
Medyan: Turnuva sonunda es puan ile bitiren oyuncular arasında eşitlik bozma sistemi.
Mat Ağı: Şahın, açık bir yerde, mat tehlikesini içeren kuvvetli hücumlara uğramasıdır.
Merkez: d4, d5, e4, e5 karelerine verilen ad.
Notasyon: Bir oyunun, daha önceden belirlenmiş koordinat kurallarına göre yazılması.
Norm: Belli bir başarının FIDE tarafından onaylanması.
Opozisyon: Oyun sonunda iki şahın özel bir konumda bulunması.
Piyon: Er
Piyon zinciri: Bir çapraz sütun üzerinde aynı renkten birkaç piyonun sıralanmasıdır, c7, d6, e5, f4 gibi.
Problem: Taraflardan birinin mat ettiği kompozisyon.
Rating: Satrançta oyuncuların seviyesini belirleyen puan sistemi.
Satır: Yatay
Satranç Körlüğü: Açık, basit bir hamlenin oyuncunun gözünden kaçması.
Simultane: Çok masa gösterisi. Bir ustanın pek çok sayıda rakibe karşı aynı zamanda oynamasıdır.
Sütun: Dikey
Şah Çekme: Şahı tehdit etmek. Kiş çekme.
Taşlar: Şah, Vezir, Kale, Fil, At ve Piyon'ların tümünü kaplayan bir deyimdir.
Tempo: Bir tempo = bir hamle birimi. Tempo kaybı zaman kaybını ifade etmek için kullanılır.
Tuşe: Dokunduğu taşı oynama gerekliliği.
TSF: Türkiye Satranç Federasyonu
UKD: Ulusal Kuvvet Derecesi. Türkiye?de kullanılan rating sistemi.
Varyant: Sürdürüm veya devam yolu. Belli bir amacı güden hamle zinciri.
Yarı Açık Hat: Üzerinde yalnız bir Piyon bulunan düşey sütun.
Zayıf Hane: Zayıf kare. Rakip figürlerin hücumu karşısında savunulması zor olan karelerdir. Genelde bu tür kareler piyon desteğinden de yoksundurlar.
Zeitnot (Zaman Kıtlığı, Tzaytnot): Saatle oynanan oyunlarda zaman sıkışıklığını ifade için kullanılır.
Zugzwang (Almanca, Tsugtsvang): Oyun sırasında bir hamle yapmak gerekliliğinin çekinilecek olduğu durumlara denilir.
